Алматы. 18 маусым. ҚазТАГ – Мәдина Әлімханова. Жаңа БАҚ қалай дамығанына қарамай, газеттер жоғалып та кетпейді, бұрынғы ықпалына да ие болады, дейді 50 жылдық тәжірибесі бар журналист Нұрқайыр Телеуов.
- Сіз қазірдің өзінде 89 жастасыз және сіздің қуатыңыз бен оптимизміңізге ең жас журналистер қызығушылық танытады. Құпия неде?
- Мен өзімнің барлық өмірімде дене шынықтырумен айналысамын, жүгіремін, қыста конькимен сырғанаймын, ашық ауада көп уақыт өткіземін.
- Сіз әлі де журналистикамен айналысып жатырсыз және 1947 жылы бастадыңыз ...
- 1947 жылы мен Алматыдағы С.М Киров ат. ҚазМУ-дің Журналистика факультетіне оқуға түстім. Сол уақытта осы факультетке талас үлкен болатын - бір орынға 4 адам таласты. Бірақ мектепте қабырға газетінің редакторы болдым, жазуды ұнататынмын.
Мен ауылдық мектепте мұғалім болғанмын, және 15 жасымда КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының қаулысымен мемлекеттік сыйлыққа – «1941-1945 жж. Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерен еңбегі үшін» медальімен марапатталдым.
Содан кейін басқа да марапаттарға ие болдым - Кеңес Одағының төрт орденімен марапатталдым.
Мүмкін бұл арсыздау болар, бірақ айта кетуім керек: КСРО-да, Қазақстанда Кеңес Одағының төрт орденімен марапатталған журналистер жоқ.
27 жыл бойы бір жерде жұмыс істеген редактор жоқ.
Мен журналистиканың барлық сатыларын өткіздім, тілшіден бастадым, кафедра меңгерушісі, партия комитетінің баспасы үшін нұсқаушы болдым, теледидарда жұмыс істедім.
Ақтөбеде біз облыстық теледидар және радио комитетін құрдық, бір жарым жыл бойы теледидардағы облыстық теледидар және радио комитеті төрағасының орынбасары ретінде жұмыс жасадым, содан кейін мен облыстық газеттің редакторы етіп тағайындалдым, сонда 27 жыл жұмыс істедім.
Мен журналист ретінде жұмыс істей бастағанымда, бұған дейін журналистік ұйым да болған жоқ. Біз оны жасау үшін көп күш жұмсадық.
Мен КСРО мен Қазақстан журналистер одағының мүшесі болдым, олар құрылған сәттен бастап, КСРО және Қазақстан журналистер одағының барлық конгрестерінің делегаты, КСРО Журналистер одағының басқарма мүшесі және Қазақстан Журналистер одағының басқармасының мүшесі болдым. Мен Қазақ КСР еңбек сіңірген мәдениет қызметкерімін.
Мен ширек ғасыр бұрын зейнетке шықтым, бірақ әлі күнге дейін аймақтық журналистік ұйымнан айырылмадым - мені құрметті төраға етіп сайлады.
Мен Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі, Қазақстан Журналистер Одағының жүлдегері. Қазір мен Қазақстандағы құрметті журналистпін.
- Біздің журналистика сіздердің көз алдыңызда дамыды. 50-70 жыл бұрын ол қандай еді?
- Сол кезде газеттер өте өткір болды. Біз үнемі сыни мақалаларды жарияладық, сол кезде сыни сөз мақалаларға жауап беру керек болатын. Кейде ресми жауаптар болды, бірақ сол кездері сынға өте жауапты қарады, тіпті партияның бақылауында болатын, қазіргі әкімшілік секілді орган.
Біздің газетте жарияланған мақала бойынша Партияның Аймақтық комитетінің Бюросында екі рет жайлаудағы шопандарға жағдай жасау мәселесі қарастырылды.
Сол кезде газеттер білім беру жоспарында да, елеулі күрделі мәселелерді көтеруде де қызықты болды. Бізде жұмысшылардың хаттарына арналған арнайы бет бар еді. Көптеген штаттан тыс тілшілер болды, әрбір екі аудан үшін - бір қызметкер - шаруа тілшісі болды.
Айына бір рет біз газеттің бір бетін қандай да ауданның мәселелеріне арнадық.
- Қазіргі газеттер нашар ма?
- Енді біздің мемлекет әлі де жас, 30 жасқа толмаған, газеттер жас. Бірен-сарандар өткір, білікті, талдама жасап жазады, ал ол бәріне бірдей жаға бермейді. Және басқа да өткір мәселелер көтерілмейді. Мүмкін, редакторлардан осындай нұсқау бар шығар, мүмкін, ішкі журналисттің іштей өзін-өзі тыйым салуы бар шығар – бір нәрсені бүлдіріп алмайыншы деген секілді ішкі цензура да бар.
- Мүмкін, бұрын журналистер жақсы болған шығар? Оларды қалай оқытты?
- Мен студент болғанда оқытушымыз бізге шетелдік газет-журналдарды көрсететін – америкалық, ағылшын, француздық. Ол осы газеттерді мысалға ала отырып, оқытты. Әлі күнге дейін жадымызда сол басылымдардың деңгейі сақталып қалды. Мен университетті қызыл дипломмен аяқтағаннан кейін, 1958 жылы КПСС ОК хатшылығының шешімімен Мәскеудегі жоғары партиялық мектептің тыңдаушысы ретінде қабылдандым. Өндірістік тәжірибеден мен «Труд» газетінде өттім.
Мен облыстық журналистік ұйымды басқарғанда, облыстық газет, радио және телевидение журналистерін Мәскеуге, Ленинградқа екі рет апарып келдім. Ол жерде біз «Правда», «Известия», «Советская Россия» газеттерінің бас редакторларымен және ұжымымен кездестік.
Біз 1960 жылдары Қырғызстан бойынша «Правда» газетінің тілшісі болып тұрған шағында Шыңғыс Айтматовпен де кездестік. Маған ол кезде Мәскеуден телефон соғып, бізді, журналистер тобын Айтматовпен кездесу үшін Фрунзеге (қазіргі Бішкек) жіберіп жатқандарын айтты. Ол қалай жазу керектігін, тақырыпты қалай таңдау керектігін айтып, әсіресе сыни мақалаларға аса мән берді.
Ал қазір кез келген институтта, университетте журналистерді дайындайды. Ал ол журналистер қандай? Міне осындай кадрлармен толығып жатыр.
- Қайсысы қызық – журналист болған ба, редактор болған ба?
- Білесіз бе, шығармашылық тұрғыдан алсақ, журналист, бір газеттің қызметкері болған жақсы, себебі қолың бос. Ал редакторлық қызмет – өте қиын, басшы ең алдымен тәрбиелеуші болуы керек, әр адамын бес саусағындай білуі, әрқайсысымен тіл табыса алуы керек.
Мен редактор болып жұмыс жасағанда менің көптеген қызметкерлерім ақын, жазушы, ғалым болды. Мәселен, ақын Есенбай Дүйсенбаев біздің газетте бөлім меңгерушісі болды. Мұхамбетқали Қажғали Сырым Датұлының ерлігі туралы романы үшін Қазақ КСРО сыйлығының лауреаты болды. Бізде редактордың орынбасары болған Серікқали Байменшин, қазір Мәскеуде халықаралық деңгейдегі қызмет атқаруда.
Біздің газет КСРО халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің екі рет қатысушысы болып, бірінші және екінші деңгейлі дипломдармен марапатталды. Мен КСРО БХШЖ алтын және күміс медальдарымен марапатталдым.
- Қазір адамдар аз оқитын болған және интернет дамуы салдарынан газеттер мүлде жойылады деген пікір де бар. Олай болуы мүмкін бе?
- Қандай коммуникация құралы ойлап табылса да, газеттер бола береді. Байланыс құралдары көбеюде, уақыт өте келе олар бұдан да көп болады. Және мәселе адамдардың аз оқитында емес, газеттердің қызықсыз болып кеткендігінде. Қазір газет, журнал көбейді, олардың тиражы аз, көптеген газет жанрлары жоғалып кетті, фельетондар жоқ, оқығанда санаңа бірдемені ұғып алатындай талдамалы материалдар жоқ, БАҚ көбейді, бірақ газеттердің оқылуы мен оқылымы әлсіреді.
- Бұл уақытша құбылыс па, әлде жалпы әлемдік беталыс па?
- Байланыс құралының артуынан БАҚ дамуындағы беталыс бәрібір жоғары емес, төмен кетіп барады деп айта аламын. Қазір түрлі гаджеттері бар адамдар Алматы мен Ақтөбеде емес, Америка мен Англияда не болып жатқаны туралы көбірек біліп отырады. Себебі шетелдік материалдар барынша жылдам, қысқа, анық және түсінікті етіп беріледі. Ал бізде әдеби өңдеуге ұшыраған – сөз көп, артық талдаулар басым.
-Қалай ойлайсыз, журналистика бір кездері Кеңес одағындағыдай ықпалды бола алар ма екен?
- Мен олай болады деп ойлаймын... Мен оптимистпін, сондықтан уақыт өте келе БАҚ өткір, заманауи және өзекті болады деп ойлаймын. Ол уақыт міндетті түрде келеді.
- Сұхбатыңызға рақмет!
Қатысты сілтемелер
-
Қазақстандағы АҚШ елшісі: Мен революция елшісі емеспін10 Ақпан 2021, 14:41
-
АҚШ елшісі: Біз адам саудасына қарсы күресте Қазақстанды қолдаймыз30 Шiлде 2020, 08:42