Неліктен қазақстандық банктердің ақшалай тұрақтылығы өсіп, ал несие беру төмендейді?

Алматы. 19 наурыз. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. Өткен жылы банктік сектордағы шоғырландыру үдерістері және оның мемлекеттік қолдауының көлемі 3 трлн-нан теңгеден асқаны Қазақстанның банк жүйесінің қаржылық тұрақтылығын арттырды. Дегенмен, екінші деңгейдегі банктер (ЕДБ) «зомбилердің» жай-күйінен тез шығып кете алады және экономиканы несиелендіруді белсенді түрде арттыруды бастайды деп айту ерте.
Тұрақтылық - көп, бірақ несиелер аз
  Өткен аптада Қазақстанның ЕДБ үшін елеулі оқиға Moody's Investors Service Қазақстанның банк жүйесіне болжамын «тұрақты» деп өзгерту туралы шешім қабылдады. Бұл оқиға тек 2008 жылдың дағдарыс кезеңінен бастап қазақстандық банк жүйесін жетекші халықаралық рейтинг агенттіктерінің біреуінің болжамды бағалануы әрдайым «жағымсыз» болғандықтан ғана белгі ретінде қарастырылуы мүмкін.
«Moody's» компаниясы өзінің шешімін мемлекеттің жекелеген банктеріне қаржылық қолдау көрсетуімен түсіндірді.
«Мемлекет тарапынан елеулі қаржылай көмек 2017 жылы Қазақстанның банк жүйесіндегі капиталдың жетіспеушілігін елеулі түрде азайтуға көмектесті және келесі 12-18 айда банк секторының болжамын «тұрақты» деңгейіне дейін көтерді», - деп мекеме мәлімдеді. Moody's талдаушыларының пікірінше, банктерге мемлекеттік қолдау өткен жылы проблемалық кредиттердің үлесін күрт арттырудан кейін банктік активтердің сапасын жақсартуға және банктерге табыстылықты қайтаруға көмектесуге тиіс. Шындығында, Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің (ҚРҰБ) банк секторының қаржылық тұрақтылығын жақсарту жөніндегі ауқымды бағдарламасы жеке қазақстандық банктер үшін үнемді инъекция болды. Бірақ сонымен бірге, ол реттеушінің күткендей және сұрағандай, экономиканы кредиттеудің өсуі үшін күшті ынталандыру бола алмады. Айтпақшы, бұған Moody's-да назар аударды.
«Жеке банктерде қалатын несие қабілеттілігінің төмен деңгейі жүйе үшін қауіп төндіреді», - деп мәлімдеді вице-президент, агенттіктің аға сарапшысы Семен Изаков.
Мұның бәрі сондай екенін қаңтар айында банк секторын несиелеу туралы реттеушінің деректері көрсетеді. Осы айда экономикаға берілген несиелердің 1,3% -ға төмендеуі болды, ал теңгенің нығаюын есепке алмағанда - 0,6%. Бұл ретте заңды тұлғаларға берілген кредиттер 1,7% -ға, ал жеке тұлғаларға 0,4% -ға төмендеді. Сондай-ақ, ҚРҰБ деректері бойынша, барлық банктер үшін қаңтардағы несие портфелінің төмендеуі байқалды. Кредиттерді төмендету аясында қарыздардың сапасы нашарлады - мерзімі өткен берешегі 90 күннен асатын қарыздардың үлесі сектордағы 0,5% -ға артып, 9,8% жетті.
Айта кету керек, бұл жақсы макроэкономикалық көрсеткіштердің аясында болды: инфляция қаңтар айында Ұлттық экономика министрлігінің статистикалық комитетінің ақпараты бойынша 0,6% -ды құрады, ал ЖІӨ-нің өсуі 4% -ды құрады.

Кедергі жасайтын блок
  
Несиелер бойынша теріс жағдайдың негізгі себептері екі болып қалады: несиелердің жоғары құны бұрынғыша ҚҰБ-нің жоғары базалық ставкасы мен қаржыландыру көздерінің аздығымен, сондай-ақ экономикадағы сапалы инвестициялық жобалардың болмауымен байланысты. Сондықтан, Ұлттық Банктің ЕДБ ресурстарының құны жоғары болып қалса да, жаңа несиелерді шығарудың едəуір ұлғаюын күтудің қажеті жоқ. Реттеуіш наурыздың басында базалық мөлшерлемені келесі төмендетуге жібергенімен, оны 9,5% -ға дейін азайтса да, бұл деңгей әлі де нақты сектор үшін банктік несиелерді қол жетімді етуге мүмкіндік бермейді.
Атап айтқанда, бұл пікір «Halyk Finance» АҚ инвестициялық компаниясыныкі болып табылады.
«Шынайы бизнес мөлшерлемелері өте жоғары деңгейде, мысалы, өткен жылы Қазақстанда несиелер бойынша нақты пайыздық мөлшерлеме (инфляциядан корпоративтік несиелер бойынша номиналды пайыздық мөлшерлеме) 6% -ды құрады, ал Өзбекстанда, Украинада - 3-3,6% шегінде тарифтер тек Ресейде ғана жоғары болды», деп жазды инвестициялық компания талдаушылары. Сонымен бірге, «Halyk Finance» АҚ Ұлттық Банк «базалық ставканы белсенді түрде төмендетуін» жалғастырады деп санайды.
«Бұл банктерге коммерциялық кредит беруді ұлғайтуға мүмкіндік беретін өтімділікті шығару құралдарының кірістілігін азайтады. Осы жылдың соңында біз ҚРҰБ базалық ставкасының 8-8,5% деңгейінде екенін көріп отырмыз», - деп болжайды инвестициялық компания.
Алайда, «Halyk Finance» АҚ талдаушыларының болжамы орындалатын болса да, реттеуші ақша-кредит саясатын жұмсартуды жалғастыратын болса, онда банктерден экономиканың нақты секторын кредиттеудің күрт өсуін күте тұру қиын, себебі 8-8,5% базалық ставка төмен деп аталуы мүмкін емес. Сондықтан бизнесті несиелеудің соңғы құны жоғары деңгейде қалады.
Егер инфляция экономиканың жоғары сапалы инвестициялық жобалары болмаса, баяулау тежеліп жатса, ҚР Ұлттық Банкінің ноттарының банктер үшін тартымдылығы жоғары деңгейде қалады, бұл нақты сектордағы банк өтімділігіне қол жеткізуді шектейді.
Moody's сарапшылары сол пікірге сүйенеді. Сонымен қатар, олар ЖІӨ-нің өсу қарқыны несиелендіруге теріс әсер ететініне сенеді.
«Жоғары пайыздық мөлшерлемелер мен Қазақстандағы экономиканы сауықтырудың шектеулі мөлшерлемесі несие берудің өсу қарқынын нашарлатады. Экономиканың 2018-2019 жылдардағы 3-4% -ға өсуі экономиканың өсуіне негізгі үлес банктердің несиелерін тікелей пайдаланбайтын мұнай экспорттаушылармен жасалады. Экономикалық әлсіз өсу жағдайында жоғары пайыздық мөлшерлемелер банктік несиелерді компаниялар үшін жағымсыз етеді», - деп атап өтті рейтинг агенттігі.


Ипотекалық көмек бағдарламасы
  
Алайда, Мемлекет басшысы «7-20-25» бастамасымен Ұлттық Банктің жаңа ипотекалық несиелендіру бағдарламасын іске қосқаннан кейін несиелендіру жағдайы күрт өзгеруі мүмкін. Әрбір отбасы үшін тұрғын үй сатып алудың жаңа мүмкіндіктері».
Қаржылық бақылаушы Данияр Ақышевтың айтуынша, ол 4 кезеңде жүзеге асырылатын болады.
«Бірінші кезеңді жүзеге асыру кезінде ипотекалық кредиттерді секьюритизациялау механизмін қалпына келтіру, банктер мен қор нарығының мүмкіндіктерін барынша кеңейту керек. Жақын арада Ұлттық банк басқармасы арнайы бағдарламаның 100 пайыздық еншілес ұйымы - бағдарламаның операторын құру мәселесін қарастырады. Жаңа компанияның капиталы Ұлттық Банктің есебінен құрылады.
Капитал нарықтық шарттарда қаржы нарығындағы қаражаттарды «7-20-25» формуласы бойынша банктер ұсынатын жаңа ипотекалық несиелерді сатып алу үшін қаражат жинау үшін қажет. Бұл секьюритилендіру механизмі », - деді ол 13 наурызда өткен үкімет отырысында.
Екінші кезең, ол, бұл бағдарламаны тиімді жүзеге асыру үшін осы компанияны қаржы агенттігі мойындайды.
Бұл дегеніміз, компания облигациялары үшін мемлекеттік бағалы қағаздарға салынатын салық сияқты болады. Ұлттық банк наурыз айында үкіметке қажетті заңнамалық түзетулер енгізеді», - деп түсіндірді Д. Ақышев.
Үшінші кезең, оның айтуынша, тұрғын үй бастамалары үшін жаңа мүмкіндіктер «жеңілдетілген ипотеканы ұсынуда мемлекеттің теңдессіз қадамы» болады.
«Бірақ бағдарлама тәуелділікті тудырмауы керек. Бағдарламаның қаржылық жағдайы болашақ заемшылардың төлем қабілеттілігін талап етеді. Бағдарламаға ресми табыс табатын Қазақстан азаматы қатыса алады. Қазіргі уақытта критерийлер банктермен әзірленуде.
Мәселен, егер тұрғын үй құны 7 миллион теңге болса, онда айлық төлем 50 000 теңгеден аспайды, бұл Қазақстандағы жұмысшылардың көпшілігі үшін қолайлы. Негізгі қалалар мен аудандардағы тұрғын үй құнының саралануын жоққа шығармаңыз, себебі тұрғын үй құны басқаша болады», - деді Д. Ақышев.
Ақыр соңында, төртінші кезең, оның ақпаратына сәйкес, жеңілдікті ипотекалық несиелер «толық кепілдендірілген және мүлдем қайтарылуға тиіс».
«Соңғы жылдары енгізілген кейбір нормативтерді қайта қарау қажет, бұл ипотекалық кредиттеуді қолайсыз етеді. Ұлттық Банк сондай-ақ үкіметке қажетті заңнамалық түзетулерді жібереді », - деп хабарлады Ұлттық банк басшысы.
Сонымен қатар, ол бағдарламаның нақты параметрлері әлі де алдын ала және мүдделі мемлекеттік органдармен және банктермен талқыланатындығын атап өтті.
Еске салайық, жаңа бағдарлама жылына 7% мөлшерінде ипотекалық несиелер беруді көздейді, бұл ипотекалық несие алған кезде банкке сатып алушы тұрғын үйдің құнынан 20%-ын беру керек және несие мерзімі 25 жыл. Осыдан кейін бағдарламаның атауы «7-20-25».
Жаңа ипотекалық несие бағдарламасының әзірге толық дамымағанына қарамастан және оны жүзеге асыру кезеңінен алыс болса да, оның алдын-ала көрсеткіштері бір жағынан, ол ұзақ мерзімді перспективада банктердің кредиттеудің өсуіне қуатты серпін бола алатынын көрсетеді. Бірақ іс жүзінде қалай боларын уақыт көрсетеді дейді.
Екінші жағынан, жаңа ипотекалық бастамалар мемлекеттің және банк секторындағы мемлекеттік қаржыландырудың рөлін арттыруды жалғастыратындығын көрсетеді, ал ЕДБ өз бизнесін сақтау үшін мемлекеттік көмекке және қаржыландыруға көп көңіл бөлуі керек. Мұның бәрі банктердің бұдан әрі де экономикадағы тәуелсіз және белсенді қаржы делдалдары болуын тоқтатады дегенді білдіреді. Әрине, бұл банк қызметтеріндегі монополиялық тенденциялардың күшеюіне байланысты ұсынылатын қызметтердің сапасын төмендетудің, теріс пайдаланудың және тоқыраудың сенімді жолы болатындығын айту керек пе?