Әу, жолдас, неге сақал қойғансың?

Алматы. 1 ақпан. ҚазТАГ - Владимир Радионов. Діни радикализмге қарсы қайшы және ұстарамен күресу туралы әнгіме практикалық бағытқа ауысты: апта басында Дін істері және азаматтық қоғам министрлігі діни заңнамаға түзетулер енгізді, онда сақалдарды бүлікшіл діни ағымдардың белгілері деп тану ұсынылды.

Сақалды заңмен соғу

Әр түрлі түсінік туындамауы үшін және біздің шенеуніктерге үйреншікті «мәнмәтіннен жұлып алынған» деп айыптамауы үшін біз түзетулердің бастамашысы - ҚР Дін істері және азаматтық қоғам министрі Нұрлан Ермекбаевтың сөзін келтіреміз.
«Заңда бүлдіргіш діни ағым қандай екендігі анықталған. Заң актісімен осы заң қабылданған соң және күшіне енгеннен кейін деструктивті діни ағымдардың белгілері анықталады.
Бұл белгілер сыртқы және, ең алдымен, идеологиялық және тұжырымдамалық мәселелерді қамтиды. (...) Сонда бұл белгілерді көрсетуге тыйым салу ұсынылады.
Бұл бетін жауып тұратын киім киюге, оларға тән сақалы, қысқа шалбар болуы мүмкін. Бірақ олардың әрқайсысы жеке емес, тек кешенді түрде. Сонымен қатар, бұған арнайы сараптама, бұл деструктивті діни үрдістердің белгісі болып табылатынын немесе жоқтығын анықтайды. (...) Қажет болса, онда сақалдың ұзындығы жазылады.
Сыртқы белгілермен қатар, олардың айтқандары мен уағыздары да маңызды рөл атқарады», - деді Н. Ермекбаев дүйсенбі күні Мәжілістегі журналистерге берген сұхбатында.
Журналистермен әңгіме барысында Дін істері және азаматтық қоғам министрлігінің Діни істер комитетінің Діни экстремизм және сауықтыру жұмыстары жөніндегі департаментінің басшысы Бауыржан Бәкіров ашықтау болды.
«Алғашқы белгілері (радикалды исламды ұстап жүргендердегі - ҚазТАГ) - бұл, әрине, бұл күтімсіз сақал, әдетте, таралмайды, өсіп жатыр ма, өсе берсін.
Бұл селдір сақал, ұнамсыз, және ол бірден көзге түседі. Әрине, сырт киім әдетте қысқа шалбармен жабылған ұзын шапан болып табылады», - деп атап өтті ол.

Басында не киілген болса – миында сол бар ма?

Ұзақ дәйексөз үшін кешірім сұраймыз, бірақ дәл осы түсініктемелерден сұрақтар туындайды, біз оларға жауап іздегіміз келеді.
Бірінші сұрақ. Полиция қызметкері ретінде, оның пікірінше, біреудің «ұсқынсыз» сақалын көргенде, ол өзі үшін дәл қазір және осы жерде осы азаматты ұстап алып, абақтыға апару керек пе, әлде елемеуі керек пе екенін шешуі үшін сақал иесінің «сөйлеп және насихаттап» жүргенін қалай анықтай алады? Ислам негіздерін білетінін сұраңыз? Онда полицейлер өкпелемей-ақ қойсын, олар бірнеше ай бойы діни сауаттылықтың күрделі курстарына жіберілуі керек, өйткені діни насихаттауды сараптауды әдетте академиялық дәрежесі бар діни ғалымдар жасайды.
Осы авторы біраз уақыт бойы сақал қойып жүрді. Әрине, діни сенімнен емес, эстетикалық себептерге байланысты: менің өзіме, менің әйеліме де, жалпы алғанда – бұл менің бетім, не қылсам да - өзімдікі.
Бірақ сонымен бірге, менің дінге сенетінім немесе сенбейтінім, ал сенетін болсам қандай ағымдағы екенім бетімде жазылмаған. Өздеріңіз білетіндей, мидың ішіне үңіліп қарай алмайсыз. Ал сақал - міне, сыртында, егер отандық полиция мені «сараптама үшін» жіберуге шешім қабылдаса, оған кейін ешкім де қарсы болмас (өзімнен басқа).
Екінші мәселе. Бұл қалай анықталады, менің сақалым «қалай болса солай өсіп жатыр ма» немесе мен сақалыма белгілі бір пішінді әдейі беріп отырмын ба? Ол «тәртіпсіз өсіп жатыр ма» немесе «тәртіппен» бе? Сақалымның селдірлігі мені радикалшы ретінде тану үшін жеткілікті ме? Ақыр соңында, бұл қаншалықты «әдемі»? Мен келісемін, сақалдың ұзындығын қалай да анықтауға болар (десек те ол да салыстырмалы көрсеткіш) – тым болмаса, полицейлерге өлшегіш таратып беруге болар. Бірақ сұлулық - бұл өте субъективті түсінік.
Ғылымда, сұлулық - бұл жетілдірулерді білдіретін эстетикалық санат, ол нысандардың қырларының үйлесімді келуі, оның соңғысы байқаушының эстетикалық рахатын тудырады.
Ең маңыздысы, бұл санат пайдалануға жарамыз, оны сантиметр немесе килограммен өлшеуге болмайды. Ал біреу үшін әдемі нәрсе, басқаға сұлу емес. Немесе полиция өз қатарына ерлер сақалының сұлулығы мен оның басқа «қырларымен» үйлесімдігі туралы ұғымдары бар шаштараз персоналын алмақшы ма?
Егер исламға қатысты сақал туралы айтатын болсақ, ол ержұректіліктің символы ретінде қарастырылады, ал оның өсімі адамның табиғи өмірінің бір бөлігі болып саналады. Және ол діни адам ба, жоқ па, ол маңызды емес.

Сақал мен шолақ шалбар - менің жеке өмірім

Құқыққорғаушы Евгений Жовтис радикалды діни құбылыстармен күрес деген желеу аясында әзірленген мұндай жаңалықтарды «түкке тұрғысыз» деп санайды және оның авторлары ар-намыс және дін бостандығына ғана емес, сонымен қатар бірқатар азаматтық бостандық негіздеріне де қол сұғып отыр деп санайды. Сарапшының пікірінше, сақал өсіру және қысқа балақ шалбар кию керек немесе керек емес дегеннің өзі адамның ойын білдіру еркіндігі мен жеке өміріне қол сұғушылық болады екен.
«Себебі адам ойын тек пікірі арқылы ғана емес, басқа да тәсілдермен білдіруге болады ғой. Тіпті сақал қою, қысқа балақ шалбар киюдің өзі – бұл ар-намыс және діни еркіндіктен басқа ойын білдіру еркіндігі. Және белгілі бір деңгейде дәл сол қысқа балақ пен сақал – бұл бір жағынан діни ерекшелік, бір жағынан адами дүниетаным. Мысалы, басына сәлде орап, сикхтердің шаштарын қиюдан бас тартуы- олардың діни ерекшеліктерінің бірі. Және қазір әлбедіреулер олардың шаштарының ұзындығын анықтап, сәлде орауға тыйым салса, ол олардың өз ойларын білдіру бостандығына қол сұққан болады. Және тіпті жеке өмірлеріне де қол сұққан болады, себебі егер мен жалаңаш жүрмесем (ол менің ар-намысымды қорлаған болар еді) – онда немен жүргім келетіні менің құқығым. Діни экстрмизммен күресу керектігіне шүбәм жоқ. Бірақ, біріншіден, олардың ісімен күресу керек, сақал және шолақ балақпен емес, екіншіден, экстремистік идеологиямен күресу керек. Ал мемлекет құбылыстармен, жеке ой-пікірлермен күрес бастағанда – мұның күреске еш қатысы жоқ. Осылайша джинси, тар немесе қысқа белдемше киюге және сол сияқтыларға тыйым салуға дейін жетуге болады. Жоқ, оның орнына басқа пайдалы заттармен айналыспай, кешіріңіздер, түкке тұрғысыз заттармен айналысады», - деп мәлімдеді ол ҚазТАГ-қа берген түсініктемесінде.
P.S. Сақалмен және шолақ балақпен күрес – бұл мемлекеттің діни экстремизм және терроризммен күрес жөніндегі үлкен мемлекеттік бағдарламасының тек бір бөлігі ғана. Оған Т287 млрд. бөлініп отыр. Ол қаржыны неге жұмсайды, түсініксіз. Жүргізіліп жатқан жұмыстар тиімділігін бағалау да сол сияқты. Бағалауға келгенде жалпы біз қиналып қалып жатамыз. Бір жыл бұрын терроризммен күрес аясында тұрғылықты жерлері бойынша барлық қазақстандықтың тіркелуін енгізді, өз ақшалары есебінен. Білгіміз келетніні, барлығын тіркеуден өткізгеннен кейін террористік қауіп қанша пайыз төмендеді екен?