Банктердің «қорқынышты көрсеткіштері» үшін кім жауапты?

Алматы. 23 сәуір. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. Банк секторы жағымсыз тосын сыйлықтар беруді жалғастыруда.
Ия, олар қайтадан президентке жауап беруі керек. Және өте қатал түрде әрекет етуі керек.
Сондықтан, әбден әділ мәселелер бар: «Дат корольдігінде», яғни Қазақстандағы банк жүйесінде бәрі жатық па және осы жеке банктер нашар қаржы жағдайын жалғастыруына кім кінәлі?
Қазақстан Республикасының банк секторындағы жағдай толығымен тұрақтанғанына деген күмән, өткен жылдың екінші жартысында және ағымдағы жылдың басында 3 триллион теңгеден астам мөлшерде жеке ЕДБ-нің қаржылық қолдауынан кейін де қалды.
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі (ҚРҰБ) қызметінің қорытындылары бойынша банктердің арасында бұрынғыдай «жүзіп», яғни өз міндеттемелерін орындай алмайтындар да бар ма деген қорқыныш күшейе түсті, 18 сәуірдегі кездесуден кейін Нұрсұлтан Назарбаев «Qazaq Banki» АҚ, «Астана Банкі» АҚ және «Эксимбанк» АҚ банктерді «қорқынышты көрсеткіштерімен» атады.

Қазірдің өзінде шайқалып тұр, бірақ әлі құлаған жоқ

Біз осы ЕДБ-ның қаржы көрсеткіштері шынымен де соншалықты қорқынышты екендігін тексеруді шештік, себебі тіпті мемлекет басшысына бұл туралы айтуға тура келді.
Егер сіз ЕДБ-нің банк секторы бойынша деректерін алып отырсаңыз, онда ол, өз кезегінде, банктердің өздерінен алып отырады, онда барлық үш банк үшін ең «қорқынышты көрсеткіш» несие портфеліндегі жұмыс істемейтін қарыздардың үлесі болып табылады.
2018 жылғы 1 наурыздағы жағдай бойынша «Qazaq Banki» АҚ оның мөлшері 39,97% -ға немесе 91,6 млрд. теңге болды, ал несие қоржыны 229,3 млрд теңгені құрады. «Астана банкі» АҚ көрсеткіштері де мәз емес еді, оның NPL үлесі 39,81% немесе 70,7 млрд. теңгені құрады, бұл несие портфелі 177,5 млрд. болғанда.
Айта кету керек, бұл көрсеткіш осы ЕДБ-мен салыстырғанда наурыз айының басында «ЭксимБанк» АҚ-мен болды. Оның жұмыс істемейтін несиелердің үлесі 21,99% немесе 9,8 млрд. теңге болды, ал несие портфелі 44,6 млрд.
Жағдай әлдеқайда жақсы көрінеді, егер біз осы банктерден «жаман» несие үлесін алсақ, қайтпаған 90 күннен асатын төлемдер емес. «Qazaq bank» АҚ-да осы қарыздардың үлесі ағымдағы жылдың 1 наурызындағы жағдай бойынша қаржы бақылаушысымен сәйкес 15,14% немесе 34,7 млрд. теңге болды, «Астана Банкі» АҚ - 8,62% немесе Т15,3 млрд. «Эксимбанк» АҚ - 15,14% немесе Т785,4 млн. болды.
Алайда, Ұлттық Банкке жіберген ЕДБ-нің деректері тәжірибе ретінде бірнеше рет көрсеткендей, «Заң – дем секілді, қайда қаратып дем алсаң – солай қарай шығады» деген сөзге өте ұқсас.
Олар банктердің көрсеткіштерін айла-шарғы жасау мүмкіндігіне ие болғандығын еске салады, мысалы, қарыздардың бір бөлігі проблемалы кредиттер санатына жатпайды және нəтижесінде басқа индикаторлар бойынша реттеуші пруденциялық нормативтерге ресми түрде кіретін өте қолайлы деректерді көрсетеді.
Сондықтан, екінші деңгейдегі банктердің Ұлттық Банкке үнемі жіберетін қаржылық жағдайына қатысты ақпараты жұмсақ болу үшін әрдайым нақты жағдайларды нақты көрсете бермейді, бұл деректерге толық сенім арту мүмкін емес.
Дегенмен, бұл банктер реттеушіге несие портфелінде жұмыс істемейтін қарыздардың өте жоғары үлесінің болуын растайтын ақпарат беріп отырғанының өзі көп нәрсені аңғартса керек.
Көрсетілген ЕДБ-дың қаржылық жағдайы туралы жақсы түсінік алу үшін халықаралық агенттіктердің рейтингтеріне назар аудару керек. Осы банктердің рейтингтері, әсіресе «Qazaq banki» АҚ және «ЭксимБанк» АҚ оптимизмге шабыттандырмайды деп айтуға тиіспіз.
Осы жылдың ақпан айында S & P Global Rating олардың ұзақ мерзімді кредиттік рейтингісін (кредитке қабілеттік рейтингісін) «CCC +» деңгейіне дейін төмендетті, тек «Qazaq banki» АҚ болжамы «жағымсыз» және «EximBank» - «дамушы».
Бұл туралы жаман нәрсе S & P классификациясы бойынша «CCC +» рейтингі инвестициялық емес немесе алыпсатарлық категорияға енгізілген. Бұл «тәуекелдерге жоғары ағымдағы тәуекел» дегенді білдіреді және «қаржылық міндеттемелер тек қолайлы іскерлік, қаржылық және экономикалық орта болған жағдайда ғана орындалуы мүмкін».
Сонымен қатар, «жағымсыз» болжамы болжамды одан әрі төмендету ықтималдығын білдіреді, ал «дамушы» болжам бойынша рейтингті көтеру және төмендету мүмкіндігін болжайды.
«Qazaq banki» АҚ және «Эксимбанк» АҚ рейтингі аясында «Астана Банкі» АҚ S & P-дан ұзақ мерзімді рейтингі біршама жақсы көрінеді - «В-», болжам «жағымсыз».
S & P Global Ratings жіктеуіне сәйкес, осы деңгейдің рейтингі де «қаржы міндеттемелерін орындау мүмкіндігі болғанымен, қолайсыз іскерлік, қаржылық және экономикалық жағдайларға байланысты тәуекелге ұшырау қаупін арттырады» дегенді білдіреді.
Сөйтіп, қарыздар мен S & P-нің ұзақ мерзімді рейтингтеріне қарағанда, «Qazaq Banki» АҚ, «Астана Банкі» АҚ және «Эксимбанк» АҚ-дағы қаржылық жағдай, кем дегенде, өте жақсы.
Осы банктердің қаржылық реттеушісін бағалау әлі белгісіз. Осылайша, «Qazaq Banki» АҚ-ның президенттің хабарландыруынан бұрын біз ҚРҰБ-ге жағдай туралы тиісті сұрау салдық, бірақ біз әлі жауап алмадық.
Дегенмен, реттеушінің бағалауы мемлекет басшысының айтқан сөздерінен мүлдем өзгеше бола қоймас деп есептейміз.

Бәрі таныс адамдар

Бірақ мемлекет басшысының «Qazaq Banki» АҚ, «Астана банкі» АҚ және «ЭксимБанк» АҚ «көрсеткіштері нашар» банктер деген мәлімдемесі емес, оның бұған кімнің кінәлі екені туралы мәлімдемесі қызығушылық тудырып отыр.
«Акционерлер оларды нашар басқарған, қарызданған енді салымшыларына өз қаржыларымен жауап бере алмайды. Олар қалай жұмыс жасай алады? (…) Егер осы банктерді сақтағылары келсе, акционерлер қаржыларын салсын да, дұрыс емес тәсілмен шығарған қаржыларын қайтарсын», - деп мәлім етті президент.
Сонда президент аталмыш банктердің нашар көрсеткіштері үшін кінәлі акционерлер дей отырып, нақты кімді нұсқады екен?
Егер Н.Назарбаев сынға алған әр ЕДБ акционерлерінің құрылымын мұқият зерттейтін болсақ, қызық мәліметтерге кез боламыз. Мәселен, Қазақстан қор биржасының ақпарына сәйкес, «ЭксимБанк» АҚ акционерлері ретінде ағымдағы жылдың 1 сәуірінде ылғи заңды тұлғалар шыққан. Оның үстіне банктің акционерлік капиталындағы ең ірі үлес Александр Клебанов пен «Орталық-Азия отын-энергетикалық компаниясы» АҚ арқылы оның әріптестеріне тиесілі - 23,83%, «Бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қоры» - 11,52%. Сонда «ЭксимБанк» АҚ «нашар көрсеткіштері үшін ішінара Халық банк те жауапты болып шығады, себебі ол зейнатақы қорын басқарады ғой.
«Банк Астаны» АҚ-ның жағдайы мүлдем басқа. Бұл жерде ағымдағы жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша ірі акционері, KASE ақпарынша, бір жеке тұлға - Олжас Тохтаров. Оған банктің қарапайым акцияларының 52,39% тиесілі, ал 6,02%-ын «Фридом Финанс» АҚ және тағы 8,49% «Бағалы қағаздардың орталық депозиторийі» АҚ атаулы ұстаушысы ретінде болған. Кейбір мәліметтер бойынша банктің ақырғы бенефициары басқа олигарх Кеңес Рақышев, ал жақында директорлар кеңесінің мүшесі болып жоғарыда аталған А.Клебанов тағайындалған.
Егер «Qazaq banki» АҚ акционерлерінің құрылымын қарайтын болсақ, өте қызық жағдай орын алып отыр. Ағымдағы жылдың 1 сәуіріне, KASE ақпарынша, акционерлердің көбі жеке тұлғалар ретінде көрсетілген. Осы мерзімде банктің қарапайым акцияларының біраз үлесі Бахыт Ибрагимге - 10,71% және Дінмұхамет Ыдрысовке - 8,99% тиесілі
Оның үстіне біріншісі «Qazaq banki» АҚ директорлар кеңесінің төрағасы болып табылады. Ал тумалық қарым-қатынасына қарасақ, ол Қазақстанның премьер-министрі Бақытжан Сағынтаевтың күйеу баласы болып келеді.
Сонымен қатар Д. Ыдырысов, қазақстандық Forbes нұсқасы бойынша, 2017 жылдың мамырында $280 млн. жағдайымен Қазақстанның 50 бай бизнесмендерінің қатарына енді. Бұл ретте ол атышулы «Ордабасы» корпорациясының» негізін қалаушы, сондай-ақ ол парламент мәжілісінің төрағасы Нұрлан Нығматулиннің жақын тумасы, оның құдасы болып келеді.
Сонымен, президенттің сынына келесі күні-ақ, яғни 19 сәуірде банк «Qazaq banki» АҚ қаржылық көрсеткішінің төмендеуіне жауапкершілік соның ішінде Б. Ибрагимге де жүктелгені туралы ақпарат таратты.
«Банктің кейбір көрсеткіштерінің төмендеуі 2013-2016 жылдарда Ертаев Ж.Ж. және Ибрагим Б.Ж. (ірі қатысушы) тағайындаған тұлғалар банкті басқарған кезде берілген сапасыз кредиттер салдарынан және олардың негізгі бөлігі жоғарыда аталған тұлғалармен тікелей байланысты борышкерлерге тиесілі болып келеді», - делінген хабарда.
Сонымен қатар, мәтінде «2017 жылдың соңында Ертаев Ж.Ж.-мен байланысты тұлғалар басқарған «Bank RBK» АҚ төңірегінде орын алып жатқан жағдайлар фонында, банк өтімділігініің жылыстауы орын алғаны» айтылған.
Банктің осы мәлімдемесіне Б.Ибрагимнен әзірге еш жауап келген жоқ. Оның орнына өткен жұмада оған Жомарт Ертаев жауап берді, ол «Qazaq banki» АҚ айыптауын жала жабу деп, «жақын арада» банкті сотқа беруге уәде берді. Айта кетейік, Ж.Ертаев Қазақстаннан көп жыл бұрын кетіп қалған, 2016 жылдан бері өз бизнесін Ресейде өзінің жаңа жобасы «Алма банк» арқылы белсенді түрде жүргізіп жатыр.
Бірақ не болғанда да, мемлекет басшысының ақпарынша, «банктерді нашар басқарған, қарызға батқан және салымшыларға өз қаржыларынан жауап бере алмайтын» жоғарыда көрсетілген банктердің кейбір акционерлері кедей болмаса керек, және тумаларына қарасақ, Қазақстандағы барынша беделді кісілер болса керек. Және ол акционерлердің жеке қаржылық жағдайлары сол «Qazaq banki» АҚ қаржылық жағдайынан әлдеқайда жақсы. .
Бірақ олар өздері акционер болып табылатын ЕДБ қаржылық көрсеткіштері одан ары төмендеген жағдайда өз қаржыларын салуға, жауапкершілікті мойындарына алуға дайын ба екен? Бұл бұрынғысынша ашық болып қалатын сұрақтар.