Неліктен Ұлттық Банктің саясаты депозиттік базаның азаюына және елден капиталдың кетуіне әкелді

Алматы 8 қазан. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі екінші деңгейлі банктердің теңгелік өтімділігін арттыру үшін тағы бір әрекет жасады: 1 қазаннан бастап депозиттердің жаңа түрі енгізілді - жинақ депозиттері.
Дегенмен, қазақстандық депозиттерге кепілдік беру қоры (ҚДКҚ) белгілеген шет елдік депозиттер бойынша ең төменгі мөлшерлеме банктердің депозиттік базасын тарылтуды жалғастырып, елден капиталдың кетуіне барынша ықпал етеді.

Біреуін емдейміз, ал екіншісін мүгедектейміз

Әрине, қаржы реттеушісінің теңгелік депозиттерді ұзарту жөніндегі бастамасы қолайлы, өйткені банктер мен экономикалар үшін «ұзақ» ақшаны қалыптастырудың алғышарттарын ғана емес, сонымен қатар банк секторының долларсыздануына және тұрақтылығын арттыруға ықпал етеді.
Бірақ Ұлттық банк бір жағын «емдейді», ал екіншісін «мүгедек етеді». ҚРҰБ өзінің еншілес ұйымы арқылы Қазақстандағы депозиттерге кепілдік беру қоры арқылы депозиттер бойынша салымшыларға қолайсыз деңгейде ең жоғары мөлшерлемені сақтап отыр.
Депозит мерзіміне тәуелсіз, шетел валютасындағы депозиттер бойынша максималды пайыздық мөлшерлеме біртіндеп төмендеді және 2017 жылғы 1 желтоқсаннан бастап 1% деңгейінде белгіленді.
Сонымен қатар, бұл деңгейде ол әлі сақталуда.
Әрине, шетел валютасындағы депозиттер бойынша мөлшерлемені 1% -ға біртіндеп төмендету Ұлттық Банкке жақсы ниетпен - экономиканы долларсыздандыру қажеттілігін түсіндірді.
Дегенмен, тозаққа жол жақсы ниетпен салынғаны белгілі.
Шетел валютасындағы депозиттер бойынша максималды пайыздық мөлшерлемені 1% -ға төмендету арқылы қаржы реттегіші банк жүйесі бойынша уақы өте жарылатын мина жасады.
Ол банктердің депозиттік базасын тарылтудың алғышарттарын жасады және пайыздық ставкалар әлдеқайда жоғары және осы мекемелердің несие рейтингтері әлдеқайда жақсы болатын квазимемлекеттік компаниялар шетелдік валютадағы депозиттерді орналастыру арқылы елден капиталдың кетуіне күшті ынталандыру берді.
Негізсіз болмау үшін «Самұрық-Қазына» Ұлттық әл-ауқат қоры» АҚ-ның «еншілес» компанияларының шоғырландырылған қаржылық есептілігінің деректеріне сілтеме жасаймыз.
Бұдан былай өткен жылы тек екінші деңгейдегі банктердегі квазимемлекеттік сектордың шетел валютасындағы депозиттерінің және бірден 65% -ға Т720 млрд-тан Т250 млрд-қа күрт төмендеуі болды.
Сонымен қатар, шетелдік қаржы институттарында Т761 миллиардтан 1,52 трлн. теңгеден жоғары шетел валютасындағы квази-компаниялар депозиттерінің екі есе өсуі байқалды.

Алғашқы құрбаны

Шетел валютасындағы депозиттер бойынша мөлшерлемені «экономиканы долларсыздандыру» деген ұранмен төмендету арқылы Ұлттық Банктің елдің барлық ірі банктерінің ең үлкен бөлігі және орташа банктердің бір бюөлігі отырған бұтагны кесіп тастады.
Қазақстан экономикасының негізгі қозғаушы күштері мен Қазақстандағы валюталық кірістердің негізгі көздері шикізат пен шикізат өнімдерін экспорттайтын компаниялар болып қалатыны құпия емес.
Және, егер бұл компаниялар Қазақстанның ЕДБ-ның ірі салымшылары және депозиттік базаның өсуінің негізгі көзі бола берсе, кім болмақ?
Сонымен бірге, «Самұрық-Қазына» ҰӘҚ» АҚ-ның еншілес компанияларының шоғырландырылған қаржылық есептілігінен алынған деректерден қарама-қарсы үрдістер орын алуда: квази-компаниялардың банк секторының негізгі салымшылары ретінде қарқынды түрде төмендеуі және соның нәтижесінде банктердің депозиттік базасы қысқарады, ал ол кейбіреулерінің өтімділігі мен қаржылық тұрақтылығына әсер етеді.
Ең соңғы және ең жарқын дәлел «Цеснабанк» АҚ айналасында жақында қалыптасқан жағдай болды. Еске салайық, «ақшалай қаражаттардың жоспарланбаған ағыны» (Ұлттық Банктің Төрағасы Данияр Ақышевтің сөзі) банкке өтімділікті қолдау үшін ҚҰБ-ден 150 млрд. теңге көлемінде несие беруге мәжбүр болды, сонымен бірге, Үкімет пен ҚҰБ-мен Қорға бір уақытта ауыл шаруашылық компанияларына шығарылған Т450 млрд проблемалық несиелерді сатуға келісті.
«Цеснабанк» АҚ квазимемлекеттік компаниялардың депозиттерінің күрт кетуінің соңғы құрбаны болмайтыны жоққа шығарылмайды.
Бұл оқиғаның осылай даму ықтималдығы, әсіресе, квазимемлекеттік құрылымның сыртқы міндеттемелердің көп мөлшерін жинақтаған фактісі ескерсек, одан да арта түсуде.

Неліктен Қазақстаннан капитал қашуда?

Ұлттық Банктің іс-қимылдары қазақстандық ЕДБ-ның шетелдік қаржы институттарында еркін шетел валютасын орналастыруды шектеу мақсатына қайшы келеді.
Осы мақсатта банктердің ішкі активтерге тартқан қаражатының елеулі бөлігін міндетті түрде орналастыру стандарттары қолданылады. Бұл талапты ЕДБ-ні қазақстандық экономикаға беруге және банктердің халықаралық мәмілелерді жүргізумен байланысты тәуекелдерді азайтуға ынталандыру мақсатында қаржы реттеушісі енгізгені анық.
Сонымен бірге, банктер осы стандартты сақтауға және Ұлттық Банктің валюталық позиция бойынша талаптарын орындауға мәжбүр болғандықтан, олар шетел валютасымен несиелердің елеулі мөлшерін шығара алмайды және оларды ҚРҰБ-на орналастыру керек.
Алайда, корреспонденттік шоттарға сәйкес, қаржы реттегіші банк мекемелері үшін қолайлы кірістерді есептемейді және жоғарыда айтылғандай, ҚДКҚ арқылы шетел валютасындағы депозиттер бойынша ең жоғарғы ставка 1% деңгейінде ұстап отыр.
Бұл, өз кезегінде, банктерге жеке тұлғалар мен жеке тұлғалардан тартылған шетелдік валютадағы депозиттерге төмен ставкаларды қоюға мәжбүр етеді.
Нәтижесінде, Қазақстаннан тауар экспорттаушылар Қазақстандағы ЕДБ шетел валютасындағы депозиттерді орналастыруға қызығушылық танытпайды және өз қаражатын шетелдік банктерде ұстап тұруды жөн көреді, олар қазақстандық капиталға қарағанда жоғары пайыздық мөлшерлемені қамтамасыз етеді, бұл елден капиталдың кетуін арттырады.
Сондықтан реттеу талаптары мен шетел валютасындағы депозиттердің жағдайын өзгертпестен, қаржы реттегішінің жинақ салымдарын енгізуі жарты шара болып қалады, оның тиімділігі банк секторы мен экономикасындағы ұзақ мерзімді ақшаның өсуіне теңгенің девальвациялық әлеуетінің жоғары болуына байланысты шамалы болады.