Қор нарығы: түзету ме немесе жаңа дағдарыстың басталуы ма? Қазақстанды не күтуде?

Алматы. 12 ақпан. ҚазТАГ - Сергей Зелепухин. Әлемдік қаржы жүйесі, тежегіші істен шыққан автомобиль сияқты, жаңа дағдарысты бетке алып ұшып бара жатқандай. Дегенмен, дағдарыстың шабуылы туралы әңгімелеу әлі ерте болса да, қаржы дауының алғашқы толқыны көкжиекте пайда болды.
Енді басты мәселе - олар соншалықты күшті бола ма, жаһандық экономикалық және қаржы жүйесін қайтадан тұңғиыққа батыра ала ма, әлде күші соншалықты күшті болмайды ма? Соңғы кездері әлемдік қор нарығында не болуда? Жаңа дағдарыстың басталуы ма немесе жай ғана түзету ме? Қазақстан нені күтуде?

Дабылды қоңыраулар

Өткен соңғы бес жылда көптеген сарапшылар алаңдаушылық танытқан фактілер барған сайын шындыққа айналуда. Жаңа дағдарыстың көлеңкесі жаһандық қаржы жүйесіне төнуде. Оның күркіреулерінің алғашқы жаңғырығы да естілуде.
Өткен дүйсенбі, 5 ақпанда негізгі қор индикаторларының бірі - американдық өнеркәсіптік индексі Dow Jones 4,6% -ға төмендеп, 24,345 тармаққа дейін құлдырап, өз тарихындағы ең үлкен күндізгі құлдырауды көрсетті.
Бұдан кейін S&P 500 жоғары технологиялық компаниялардың көрсеткіші 4,1% -ға 2648,94 тармаққа түсіп, және 3,8% жоғалтып, сауда-саттықты 6967 тармақта аяқтаған жоғары технологиялы NASDAQ компанияларының индексі болды. Айта кетейік, Dow және S & P құлдырауы 2011 жылдан бері рекорд орнатты.
Американдық индекстерден кейін азиялық қор нарықтарына жағымсыздық толқыны болды: 6 ақпанда жапондық Nikkei 225 4,7%-ға, гонконгтық Hang Seng 4,9% құлады.
Сәрсенбіде аздап өсуден кейін әлемдік қор индекстерінің келесі күні 8 ақпандағы жаңа құлдырауы байқалды: Dow Jones - 4,15%, NASDAQ - 3,9%, S&P 500 - 3,75% төмендеді.
АҚШ-тан кейін азиялық индекстер келесідей болды: Nikkei 225 - 2,3%, Hang Seng - 3,1%. Қызыл аймақта Шанхай қор биржасының негізгі көрсеткіші - Shanghai Composite Index және шэньчжэньдік Shenzhen Composite Index болды.
Дүйсенбіден бастап бейсенбіге дейін кішкене өсуді ескере отырып, Dow Jones 6,5% -ға, NASDAQ - 6,4% -ға және S & P 500 - 6,6% -ға құлады.
Жұма күні американдық қор индекстерінің қызыл түсі жасылға айналды, бірақ сауда-саттық барысында олар шамамен 2% -ға азайды. АҚШ-та жұма күнгі сауда-саттық оң нәтиже бойынша аяқталды: Dow Jones және NASDAQ 1,4% -ға, ал S&P 500 - 1,5% -ға өсті.
Алайда өткен аптадағы сауда-саттық қорытындысы бойынша АҚШ индекстерінің төмендеуі 5% немесе одан жоғары болды.

Жаңа көпіршікті кім үрледі?

Өткен аптада бүкіл әлемдегі қор индекстері құлдырауының катализаторы не болды? Неліктен бұл мүмкін болды?
Соңғы 10 жылда әлемнің ірі ақша орталықтарының өкілдері - АҚШ-тың Федералдық резервтік жүйесі, Еуропалық Орталық Банкі (ЕББ) және Жапония Банкі - қорқынышты ештеңе болмайды деп болжап отырған супер-жұмсақ ақша саясатын іске асырды, ал қор нарығында осы уақыттың бәрінде жаңа көпіршік бірте-бірте үрленіп жатты.
ФРЖ, ЕЦБ және Жапонияның Орталық Банкі нөлдік ставка бойынша «арзан» ақшаның айтарлықтай үлесі мен ең алдымен сандық жұмсарту бағдарламалары бойынша мемлекеттік облигацияларды сатып алуға жіберген триллион долларлар нақты секторды несиелендіруге жіберілмеді.
Керісінше, олар қор нарығында болды және қаржы активтері, негізінен акциялар және туынды қаржы құралдары бойынша спекуляциялау үшін пайдаланылды. Нәтижесінде, барлық уақытта қор индекстері қаулап өсіп, бір-бірінен соң бірі рекорд жасап, бір шыңнан екіншісіне шығып жатты.
Мұның бәрін көрген көптеген экономистер дабыл қағып кетті: қор нарығында АҚШ, ЕО және Жапонияның ақша-насихат басқармаларының ультра-жұмсақ саясатының арқасында, жаңа сабын көпіршігі үрленіп жатыр, бұл ерте ме, кеш пе жарылады, бұл ең жақсы дегенде, қаржылық активтерге арналған бағаны қатаң түзетуге әкеліп соғады, ал ең нашар дегенде - жаңа қаржылық, сосын экономикалық дағдарысқа дейін соқтырады.
Сонымен қатар, сарапшылар, мысқылдап, монетарлық биліктің 2009 жылғы «Ұлы рецессияның» салдарын еңсеру үшін нарықты «арзан» ақшамен толтыру шараларын бензинмен өрт сөндіруге тырысумен салыстырды.
Сондықтан қор нарығының күрт төмендеуін ешкім күткен емес, деп ойлау дұрыс емес еді. Бұл көптеген адамдар күткен болатын және ұзақ уақыт бойы, бірақ ешкім бұл жағдайдың нақты болғанын айта алмады, өйткені дағдарыстың алғышарттары біртіндеп қалыптасады, ал дағдарыстар өздерін «күтпеген жерден есікті қағады».

Не үшін күрескен болсақ, соған тап болдық

Бұл әлемдік қор биржаларының соңғы құлдырауының себептеріне қатысты. Олардың басты катализаторы нарық қатысушыларының АҚШ федералдық резервтік жүйесінің, ЕОБ және жапондық орталық банктің ақша-несиелік саясатын біртіндеп емес, күрт қатайтады деп күтуі болды. Оның үстіне, жағдайды тек американдықтар ғана емес, еуропалық және жапондық реттеушілер де ақшалай «бұрандыларды» қатайтуды қолдап отыруы болды.
Тек былтыр ғана ФРЖ базалық мөлшерлемені үш рет 0,25% көтерді. Қазір ол 1,25-1,5% аралығында тұр. Бұл ретте биыл Федералды резерв оны тағы да 3 рет, мүмкін 4 рет көтеруі мүмкін деп күтілуде. Соңғы нұсқаның болуына АҚШ-та инфляция мен жұмыспен қамту бойынша жақында шыққан статистика меңзеп тұр.
Өз кезегінде 2017 жылдың қазанында ЕОБ бағалы қағаздарды сатып алу бағдарламасын ұзартты, алайда бұл ретте олардың ай сайынғы сатып алу көлемін осы жылдың қаңтарынан бастап 60 млрд еуродан 30 млрд еуроға дейін қысқартуды шешті. Осы айдан бастап Жапония банкі 10-25 жыл және 25-40 жылдан кейін қайтару арқылы мемоблигацияларды сатып алуды 10 млрд теңге, немесе әрқайсысын $88 млн астамға азайтты.
Осы фонда жаңа жылдың басында, яғни қор индекстері құлағанға дейінгі бір ай бұрын Deutsche Bank-тегі стратег Джим Рид «активтерге арналған көптеген әлемдік бағалар деңгейінің көтерілуін ескере отырып, бұл процестің (ФРҚ, ЕОБ және Жапония Банкінің монетарлы саясатты қатайтуы- ҚазТАГ) айтарлықтай салдары болатынын күтуге болады» деп атап өткен еді.
«Не болғанда да біз әлемдік деңгейде болып көрмеген жағдаймен бетпе бет келеміз, қаржы тұрақсыз болуы мүмкін, тіпті қазір біз құбылмалылықтың ең төменгі рекордтық деңгейінде тұрсақ та», - деп ескертті сарапшы.
Көріпкелдей. Басқаша айтқанда, ірі орталық банктердің монетарлық саясатының қатаю дерегі қор нарығындағы алып-сатарлық көпіршікке түйреп алуға қабілетті ине болуы мүмкін. Оның үстіне бұл жағдайда қатаю дерегі емес, оны нарық қатысушыларының күтуі үлкен рөл ойнап тұр, онда да бұған дейін күтілгендей емес, монетарлық «сомынның» («бұранда») барынша қатты және тез бұралуын күту.
Негізі, қазір ірі орталық банктер күрделі жағдайға тап болып отыр, Оны әділ түрде «не үшін күрессе, соның жемісін көрді» деп сипаттауға болады. Қаржы нарықтарының 10 жыл бойы ақшалар «тегін» үздіксіз келіп жатқаннан кейінгі әрекеті үнемі жаңа доза талап етіп отыратын нашақорды еске салады. Тек бұл жерде есірткі рөлінде «арзан» ақшалар.
Алайда бұл тәуелділікті ары қарай ынталандыру болашақта әлемдік экономика үшін күтпеген барынша ауыр салдарға алып келеді, Себебі қазіргіден де үлкен көлемді бос көпіршіктердің үрілу қаупі туындайды.
Оны ФРҚ, ЕОБ және Жапония Банкі де жақсы түсініп отырғандай, себебі әлемдік қор алаңдарындағы алғашқы құлау сәтінен бастап 5 ақпаннан бері олардың бірде-бір өкілі монетарлық саясаттың ары қарай да қатаятыны туралы қор қатысушыларының қаупі асыра сілтеушілік деген сияқты басу сөздерін айтқан жоқ

Алдағы күндер бізге не дайындауда?

Қаржы жүйесіндегі немесе жаһандық экономикадағы жағымсыз салдар орын алуы мүмкіндігіне қарамастан монетарлық билік нарық алдында артқа шегінеді ме немесе беріктік таныта ма мәселе осында.
Осы сұраққа қалай жауап қайтарылады, дәл сондай салдар дамыған және дамып жатқан нарықтарда, сонымен қатар қазақстандық экономика үшін де орын алады.
Егер ірі орталық монетарлық реттеуді одан ары күшейтетін болса онда Қазақстанның валюта мен қаржы нарығына, бюджетімен шаруашылық жүйесі үшін осы және келер жыл оңайға соқпайды.
Қор нарықтарындағы кез келген құлдыраулар тәуекелді активтерден инвесторлардың қашуымен жалғасады, нәтижесінде мұнай бағасы үлкен қысым астында қалып қояды. Осы ретте, «денсаулығымыз» мұнайды өндіруге және қазақстандық экономика оның экспортына, ұлттық валютаның тұрақтылығына тікелей байланысты болғандықтан дүлейден қашып құтыла алмаймыз, дәлірек айтсақ Қазақстанның ЖІӨ өсіміне және теңгенің айырбас бағамына кері әсерін тигізеді.
Бүгінде жағдайды рекордтық көрсеткіш рекордтық көрсеткішпен өзгеріп отырған АҚШ-та «қара алтынды» өндірумен нашарлай түседі. Америкалық энергетика министрлігінің мәліметі бойынша, алдыңғы аптада бұл көрсеткіш 3%-тен астам көлемде артқан, тәулігіне 10,25 млн баррельге дейін, бұл әлемдік мұнай қорының артуына алып келді және бағаның төмендеуіне әкеліп соқтырды.
АҚШ-та мұнай өндірісінің артуын ескермеудің қажеті жоқ, себебі ол Ресей мен Сауд Арабиямен әлемде мұнай өндіруші елдер қатарында бірге тұр, және де америкалық кенорындарында осы көрсеткіштердің артуы «қара алтынға» деген әлемдік ұсыныстың өсіміне әсер етеді.
Бұдан басқа, мұнай бағасына Baker Hughes мұнай сервистік компаниясының ақпараты кері әсерін тигізді - тақтатас кенорындарында жаңа бұрғылау қондырғылары бірден 26 данаға, 765-тен 791-ге артты. Бұл АҚШ-та мұнай өндірісі одан ара артады деп болжам жасауға мүмкіндік береді, яғни сұйық көмірсутегі ұсынысы да артады.
Сондықтан да қондырғылардың мұнай бағасына кері әсер ететіні күтілетіні анық. Соңғы жұмыс күнінде жүргізілген сауда нәтижесі бойынша Brent бағасы 2,19$ немесе 3,4%-ке жаңарды. Нәтижесінде ақпанның 2 мен 9 аралығында аталмыш мұнай маркасының бағасы айтарлықтай құлдырады - 7$ астам немесе 10%-ке төмендеді, дәлірек айтқанда, барреліне 69,65$-дан 62,62$-ға дейін арзандады.
Қазақстандық қор биржасындағы өткен аптадағы сауда нәтижесі бойынша теңге бағамы долларға қарағанда 5,7 Т құлдырады - 1$-ға шаққанда 321,62Т-ден 327,32Т-ге дейін.
Әрине, мұның бәрі қателік болса деп едім, алайда бұл тек бастамасы ғана, себебі АҚШ-та мұнай өндіру көлемінің артуы әлемдік қор алаңдарында жаппаймасштабты қаржылай, сонан соң экономикалық түбегейлі өзгерістерге алып келуі мүмкін.
Алайда, жаңа қаржы дағдарысы басталды немесе одан қашып құтылу мүмкін емес деп айту әлі ерте. Дегенменде алғашқы қатерлі қоңыраулар соғылғаны анық.